Nguồn gốc ra đời an cung ngưu hoàng hoàn

Khoảng mười năm gần đây, khi bệnh lý tai biến mạch máu não (thuộc phạm vi chứng trúng phong của y học cổ truyền) có xu hướng ngày càng gia tăng và diễn biến phức tạp, nhiều người có nhu cầu tìm hiểu và sử dụng các sản phẩm Đông dược.

(An cung ngưu hoàng hoàn)

Nhiều chế phẩm trị liệu trúng phong do các công ty dược phẩm Trung Quốc sản xuất có nguồn gốc từ các bài thuốc cổ nổi tiếng như Chí bảo đan, Ngưu hoàng thanh tâm hoàn, Hoa Đà tái tạo hoàn, Nhân sâm tái tạo hoàn, Đại lạc hoạt đan... đã có mặt trên thị trường Đông dược nước ta bằng nhiều con đường khác nhau, trong đó có một loại thuốc nổi được quảng bá rộng rãi và bán với giá khá đắt là An cung ngưu hoàng hoàn.

Trên thực tế lâm sàng, do nhiều lý do khác nhau, việc nắm vững công dụng, chỉ định và cách dùng cụ thể chế phẩm này vẫn còn không ít khiếm khuyết. Có người cho rằng cứ đột quỵ là dùng an cung nguu hoang hoan và thậm chí có nhiều trình dược viên đã khuyên người cao tuổi và bệnh nhân có nguy cơ tai biến mạch não nên uống an cung ngưu hoàng hoàn định kỳ như một thứ “thần dược” để dự phòng biến chứng một cách thiếu kiến thức và tùy tiện vì mục đích lợi nhuận.

An cung ngưu hoàng hoàn là phương thuốc do danh y Ngô Đường - tự Cúc Thông, người đời Thanh (Trung Quốc), đại biểu trọng yếu của học phái ôn bệnh - sáng chế, được ghi trong sách Ôn bệnh điều biện nổi tiếng của ông với thành phần gồm: ngưu hoàng 1 lạng, uất kim 1 lạng, tê giác 1 lạng, hoàng cầm 1 lạng, hoàng liên 1 lạng, hùng hoàng 1 lạng, sơn chi 1 lạng, chu sa 1 lạng, mai phiến 2 tiền 5 phân, xạ hương 2 tiền 5 phân, trân châu 5 tiền. Tất cả tán bột thật mịn, dùng mật làm hoàn, mỗi hoàn 1 tiền, lấy vàng lá làm áo, bao sáp. Hiện nay, vì tê giác rất hiếm nên được thay bằng thủy ngưu giác (sừng trâu nước).

Công dụng của An cung ngưu hoàng hoàn

Theo dược học cổ truyền, an cung ngưu hoang hoan có công dụng thanh nhiệt giải độc, trấn kinh khai khiếu, dục đàm. Chuyên trị ôn nhiệt bệnh, nhiệt tà nội hãm tâm bào, đàm nhiệt ủng bế tâm khiếu dẫn đến sốt cao phiền táo, thần hôn thiềm ngữ (hôn mê, rối loạn ngôn ngữ) hoặc thiệt kiển chi quyết (lưỡi rụt, tay chân giá lạnh), trúng phong khiếu bế, tiểu nhi kinh quyết thuộc đàm nhiệt nội bế.

Đây là một trong ba phương thuốc lương khai trọng yếu (lương khai tam bảo hay ôn bệnh tam bảo) cùng với Chí bảo đan và Tử tuyết đan, là một trong những dược vật cấp cứu hữu hiệu của y học cổ truyền. “Cung” là chỉ tâm bào, tâm bào là cái màng ở ngoài bọc lấy tim; ôn nhiệt độc tà nội hãm, khi xâm phạm vào tâm, trước hết là tác động đến tâm bào. Nếu nhiệt tà quá thịnh sẽ làm nhiễu loạn thần minh mà dẫn đến tình trạng thần hôn thiềm ngữ. ACNHH có đủ khả năng thanh hóa đàm nhiệt nội hãm tâm bào, nhiệt thanh đàm hóa thì tâm thần tất an, vì thế mà gọi là “an cung”.

Trong phương thuốc này, ngưu hoàng, tê giác và xạ hương có công dụng thanh tâm tả hỏa giải độc, dục đàm khai khiếu, tức phong định kính, là quân dược; hoàng cầm, hoàng liên, sơn chi thanh nhiệt tả hỏa giải độc; uất kim tán tà hỏa; mai phiến phương hương khứ uế, thông khai bế; chu sa, trân châu và vàng lá trấn tâm an thần; mật ong hòa vị điều trung.

Vài chục năm gần đây, các nhà y học cổ truyền, đặc biệt là ở Trung Quốc, đã ứng dụng an cung ngưu hoàng hoàn trung quốc trong trị liệu nhiều bệnh lý cấp tính và thu được những kết quả rất đáng chú ý. Đồng thời, phương thuốc này cũng đã được nghiên cứu bào chế thành những dạng dùng mới cho phù hợp với thực tiễn lâm sàng hiện đại như Tỉnh não tĩnh chú xạ dịch, Ngưu hoàng tỉnh não chú xạ dịch, Thanh khai linh chú xạ dịch, Thanh nhiệt an cung hoàn, An não ngưu hoàng hoàn, Ngưu hoàng thanh não phiến...

Trong nội khoa, an cung nguu hoang hoan đã được dùng để trị liệu trúng phong (tai biến mạch não) trong giai đoạn cấp tính với trúng phong bế chứng thuộc thể đàm nhiệt nội bế thanh khiếu, có tác dụng cải thiện rõ rệt triệu chứng, làm giảm tỉ lệ tử vong và rút ngắn giai đoạn cấp tính. Với viêm não Nhật Bản B, an cung ngưu hoàng hoàn có tác dụng thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm, chống co giật, nếu dùng sớm có thể ức chế quá trình phát triển của bệnh. Với hôn mê gan, chế phẩm này cũng có khả năng giúp cho ý thức nhanh hồi phục, bệnh tình sớm ổn định. Với viêm gan, an cung ngưu hoàng hoàn Hàn Quốc có tác dụng rất tốt đối với những trường hợp viêm gan cấp tính mức độ nặng đe dọa hôn mê nhưng phải chỉ định sớm và dùng liều cao. Với những trường hợp sốt cao do viêm nhiễm đường hô hấp trên, viêm phổi cấp tính, viêm amydal, viêm ruột cấp tính..., sản phẩm này có tác dụng hạ sốt rất tốt. Ngoài ra, an cung ngưu hoàng hoàn còn được khảo sát tác dụng trị liệu trên nhiều mặt bệnh khác như hội chứng não sau chấn thương, ung thư gan nguyên phát, viêm tụy cấp tính, suy thận mạn tính, động kinh, tâm thần phân liệt, đau đầu dai dẳng, hội chứng phổi - não, hôn mê do rối loạn chuyển hóa pocphirin, luput - ban đỏ, rắn độc cắn, một số bệnh lý ở trẻ em như viêm phổi, ngừng hô hấp do nhiều nguyên nhân khác nhau, hen, viêm thận cấp tính, viêm não, động kinh, bạch cầu cấp, viêm amydal và viêm xoang mũi cấp tính...